Gipsen portalen

Bij de wederopbouw van het berggedeelte van de h0-clubbaan in 1997 is op vrij grote schaal gebruik gemaakt van gips voor de nabootsing van tunnelportalen en steunmuren. De natuurgetrouwheid van dit materiaal boven kunststof of karton is zo groot dat we ook niet meer wat anders willen gebruiken. Hoe eenvoudig u thuis op uw eigen baan ook portalen en muren van gips kunt maken laat dit artikeltje in vogelvlucht zien.

Beschrijving

In drie stappen naar een fraai resultaat:

Het ontvetten van de mal

Met een beetje water (voorzien van een drupje afwasmiddel) worden de mallen goed uitgespoeld. Het is belangrijk dat de mal vervolgens goed droogt en u niet met vette vingers op gedeeltes komt waarin straks het gips wordt gegoten.

Aanmaken en gieten van het gips

De gips moet zo dun zijn als "drinkyoghurt". Hierdoor hebben luchtbellen minder kans en dat voorkomt gaatjes in de gipsafdruk. Op zich moet de gips van een zeer fijne kwaliteit zijn, bijvoorbeeld modelbouwgips. Voor een harder resultaat kunt u terugvallen op het duurdere keramische- of porseleingips. Het gebruik van soorten als Knauf of Roodband is af te raden: de groffe structuur van deze soorten doet afbreuk aan het resultaat. Afhankelijk van de dikte van het afgietsel kan een versteviging in de nog natte gips worden gedrukt bestaande uit een kunststof matje (horregaas). Gips blijft natuurlijk kwetsbaarder dan een plastic-tunnelportaaltje! Laat de gips zo'n 20 minuten uitharden in de mal. Klop tijdens het drogingsproces lichtjes op de zijkanten van de mal om luchtbellen te laten loskomen uit het gips. De bovenzijde van de mal (= de achterzijde van het afgietsel) met een stalen liniaal afstrijken om een mooie gelijkmatige, gladde achterwand te krijgen. Na 20 minuten kan het afgietsel voorzichtig worden gelost en op een stuk keukenpapier of oude krant worden neergelegd om in de lucht verder te drogen en uit te harden. Het lossen van de mal is het kritiekste punt in de hele operatie; doe dit langzaam en uiterst behoedzaam. Dat er ongetwijfeld toch wel eens een afgietsel zal sneuvelen is een niet te voorkomen 'bedrijfsrisico'. Maak eerst alle benodigde afgietsels en ga ze daarna pas plaatsen.

Plaatsen en kleuren

Zijn de afgietsels goed uitgehard (laat ze rustig enkele dagen in de vensterbank liggen!) dan moeten ze nog op de baan worden geplaatst. Zorg voor een stevige achterwand uit hout, waar tegenaan de gipsafgietsels met montagelijm worden bevestigd. Eerst droog passen en zodra alles naar tevredenheid past definitief vastlijmen. Het gips heeft zo steun aan het houten casco. Voor een tunnel met een decoupeerzaag natuurlijk eerst royaal het gat uitzagen. Het hout mag onder het gipsportaal niet meer zichtbaar zijn. Overgangsnaden tussen de verschillende gipsdelen kunnen gecamoufleerd worden door ze te bestrijken met een heel dun laagje gips. Dit loopt in de voeg die vervolgens onzichtbaar wordt.

Het op kleur brengen van een gipsportaal, perron of muur is ook een zaak van "oefening baart kunst". Probeer het daarom eerst eens op een afgebroken afgietsel, of giet gewoon wat extra "experimenteerafgietsels". Voor muren en portalen geldt dat we uitsluitend gebruik maken van verf op waterbasis. Heel geschikt is de mengverf ("abtönfarbe") die in flessen verkrijgbaar is bij de bouwmarkt. Deze dispersieverf kan worden aangelengd met water en wordt door de gips mooi opgezogen.

Voor muren en portalen maken we gebruik van de "highlighting" techniek. Het afgietsel gaan we eerst volledig zwart schilderen. Zodra de zwarte verf droog is en door de poriën van de gips is opgezogen, gaan we met een andere kleur de in het oog springende stenen "ophalen". Zo creëer je diepte in de voegen. Voor het "highlighten" van de stenen maken we een mengsel van witte, bruine en zwarte verf, totdat de kleur op natuursteen lijkt. De kwast wordt in het pure, onverdunde, mengsel gedoopt en vervolgens afgedroogd aan een oud doekje. Hierdoor blijft er maar een geringe hoeveelheid verf aan de kwast zitten waarmee we droogborstelen over de stenen; vandaar dat de Amerikaanse modelspoorders spreken over "drybrushing". Als alles naar wens is gegaan dan hebben de stenen een perfecte kleur en zijn de voegen nog steeds donker (zwart) gekleurd. Zo wordt het reliëf versterkt.

Voor de perrons, trottoirs en wegen kan in plaats van de bovenstaande techniek ook de "weathering" methode worden toegepast. Bijvoorbeeld met pastelkrijt wordt de oppervlakte zo vervuild dat deze er onregelmatig en door de elementen aangetast uitziet. Gebruik hiervoor een harde kwast, waarmee de pastelpoeder over het gips wordt uitgewreven. Met een zachte penseel strijken we de pigmenten over het gips uit.

Voor- en nadelen

Het grote voordeel van het bouwen met gips is naast de natuurgetrouwheid de mogelijkheid om wegen, muren en perrons geheel aan de eigen baan en wensen aan te passen. Wordt tijdens het drogen de mal in een bepaalde houding vastgezet, dan is het ook heel goed mogelijk om gebogen muurdelen etc. te gieten. De produktiekosten van afdrukken zijn nihil. De grootste kostenpost zit in de mallen die toch al gauw een paar tientjes per stuk kosten. Het is natuurlijk mogelijk om als groepje leden of zelfs als modelspoorclub een set mallen aan te schaffen die dan door de deelnemers afzonderlijk kunnen worden geleend of gehuurd. Een idee misschien?

Meer informatie over de verschillende mallen die leverbaar zijn is ondermeer verkrijgbaar bij de modelspoorzaken van de HMG-groep (ook een filiaal te Leeuwarden), of rechtstreeks bij de voormalige firma Atelier Anita Decor. Anita Decor is tegenwoordig gevestigd in Duitsland:
Ed. Van Heeswijk (Anita Decor)
Rapunzelweg 4
D-30197
Hannover (Duitsland)
Tel: 0049-5118112622

Succes met de aanmaak van uw eigen afgietsels!