Vervaardigen van mallen

Als modelspoorder heb je soms een groot aantal van dezelfde onderdeeltjes nodig. Afhankelijk van wat je nodig hebt kan dit soms een kostbare aangelegenheid worden. Een goedkoper alternatief is om van de originele delen een mal te maken en deze te gebruiken om de onderdelen te reproduceren.

Een bekend voorbeeld, wat ook veel op onze clubbanen is toegepast, is het afgieten van tunnelportalen en steunmuren. Hierbij wordt dan veelal een mal aangeschaft van een sceneryfabrikant, waarmee naar believen talloze muren en tunnelportalen kunnen worden afgegoten in gips. Ook kleinere onderdelen kunnen in polyesterhars worden afgegoten.
In dit artikel gaan we zelf een mal maken. Zelf? Jazeker, maller kan het niet worden….

Beschrijving

Er zijn twee middelen op de markt waarmee mallen kunnen worden gemaakt: latex en siliconenrubber. In onderstaande tekst wordt voor beide methoden beschreven hoe de mallen moeten worden gemaakt.

De latex-methode

Een mal is te maken van vloeibaar latex, te koop in hobbywinkels. Dit bruinachtige materiaal laat zich gemakkelijk gebruiken om mallen voor grotere oppervlakten te maken. Voor muren en tunnels is het dan ook zeer goed bruikbaar. Voordelen zijn de verkrijgbaarheid en de relatief bescheiden prijs van een fles ‘vloeibaar rubber’. Nadeel is wel dat het materiaal na verloop van tijd enigszins begint te krimpen en onder invloed van UV-licht brozer wordt. Na veelvuldig gebruik kan de mal beginnen te scheuren en daarmee onbruikbaar worden.

In principe is van elk onderdeel een mal te maken, mits er maar een geheel vlakke kant aan het onderdeel zit. Met die onderzijde wordt het object, waarvan je een mal wilt maken, vastgelijmd in een plastic bakje. Indien het een vlakke bodem heeft zou een patatbakje al voldoende kunnen zijn. Ook handig zijn de kunststof dekseltjes van Fleischmann-doosjes, gewoon even kijken wat er is en wat je kunt gebruiken. De zijwanden van het bakje moeten in elk geval hoger zijn dat de totale diepte van het onderdeel.

Het onderdeel wordt vastgelijmd op de vlakke bodem van je bakje. Dit kan simpelweg met alleslijm. Daarbij is het van belang dat er geen ruimte meer zit tussen de bodem van het bakje en de onderzijde (of eigenlijk vaak achterzijde) van het onderdeel.
Nadat de lijm is gedroogd kan het bakje worden volgegoten met de latex. Als de latex goed is gedroogd kan deze nieuwe mal uit het bakje worden verwijderd. Er is nu een afdruk in negatief ontstaan van je oorspronkelijke onderdeel.
Het onderdeel kan voorzichtig worden los gestoken en heeft geen schade aan het avontuur overgehouden.

De mal even goed reinigen met wat zeepsop, waarna deze klaar is voor gebruik. Stel je hebt een stuk steunmuur afgegoten, dan zul je zien dat de voegen en de structuur van de stenen haarscherp is afgedrukt in het rubber.

Om nu afdrukken te maken is modelbouwgips goed bruikbaar. Nog beter is het zogenaamde dentale gips uit de tandartsenwereld, maar daar is nu eenmaal minder goed aan te komen. Modelbouwgips is in elke bouwmarkt verkrijgbaar. De gips even in een mengbakje vloeibaar maken met water tot er een gladde yoghurtdikke pap ontstaat. Deze wordt in de mal gegoten. Daarbij er extra op letten dat de gipspap goed in de hoekjes van de mal loopt en luchtbellen voorkomen. Die zorgen uiteindelijk voor storende gaatjes in je nieuwe muurdeel. Bij grotere oppervlakten moet het kwetsbare gips worden verstevigd. Net als in werkelijkheid brengen we een betonmat aan, echter niet van vlechtstaal maar van kunststof horrengaas. Knip hiervan een lapje op maat van je kunstwerk en drenk dit in het nog natte gips. Het komt dan echt in de muur te zitten en zorgt zo voor extra stevigheid. De bovenzijde van het gips (wat dus eigenlijk straks de achterzijde van de nieuwe muur is) even gladstrijken met de randen van de mal. Dit kan bijvoorbeeld met een oude metalen liniaal. Een gladde achterzijde is straks gemakkelijker als je muur tegen een plank moet worden gelijmd. Na droging van het gips kan de afdruk met de nodige voorzichtigheid uit de mal worden gelost. Zo al weer een muurtje klaar, op naar de volgende!

Mooie siliconen

ls gezegd kleven er een aantal nadelen aan het vloeibaar rubber, oftewel latex. Moet je kleinere onderdeeltjes nagieten of is het de bedoeling dat de mal lang moet meegaan dan is het maken van een mal uit siliconenrubber zeer aan te bevelen. Het witte vloeibare siliconenrubber is niet bij elke winkel te koop. Het is een stuk kostbaarder (35 euro voor een busje) maar geeft zeer gedetailleerde afdrukken in een mal van hoge kwaliteit.
Geen wonder dat firma' s als Spörle hun mallen ook van dit materiaal maken.

beste wat er op de markt is is de siliconenrubber 620/TL95 van de firma Harjon uit Dordrecht. Zij leveren via hun webwinkel.
Het betreft hier een zeer hoog kwalitatieve 2-componenten giet- en strijkrubber voor het maken van complexe mallen, welke na menging met harder T58 bij kamertemperatuur uithardt. Na menging en uitharden ontstaat een gladde witte mal van gevulkaniseerd siliconenrubber. In deze mallen kunnen zeer duidelijke duplicaten worden gemaakt van polyester- en epoxy-gietharsen, polyurethaangietharsen, gips of was.
Eigenschappen: hoge treksterkte, goede buigzaamheid en elasticiteit, lange levensduur van de vormen, haarscherpe afdrukken, zeer goed gietbaar en goed bestand tegen o.a. gietharsen, beton, gips e.d. Goede hittebestendigheid en zeer geringe krimp.

Kleine onderdelen laten zich nu gemakkelijk in polyesterhars afgieten. Die hars en verharder zijn ook weer bij de bouwmarkt te verkrijgen. Het maken van een mal etc. is identiek als beschreven bij de latexmethode.

Op de bijgaande foto is te zien hoe onderdelen van klassieke Duitse beveiliging (wisselaandrijvingen en trekdraadkokers) in een malletje zijn vastgelijmd. Hiervan is een siliconenmal gemaakt. Door deze te vullen met polyester kunnen vele afdrukken worden gemaakt en dat is aanzienlijk goedkoper meters maken langs het spoor dan met de originele witmetalen Weinert delen. Zo kun je ook buffers en te veel om op te noemen onderdelen afgieten. Zelfs ingewikkelde objecten als bijvoorbeeld de luchtpomp van een modelstoomloc laten zich reproduceren. Hebben zulke onderdelen geen vlakke zijde, dan rest er niets anders dan het onderdeel in de lengte doormidden te snijden en er 2 afdrukken van te maken die je later weer samenvoegt.

Veel is mogelijk, heb je één keer een mal dan kun je maar raak gieten!

Een afdruk maken

Om nu afdrukken te maken is modelbouwgips goed bruikbaar. Nog beter is het zogenaamde dentale gips uit de tandartsenwereld, maar daar is nu eenmaal minder goed aan te komen. Modelbouwgips is in elke bouwmarkt verkrijgbaar. De gips even in een mengbakje vloeibaar maken met water tot er een gladde yoghurtdikke pap ontstaat. Deze wordt in de mal gegoten.

Daarbij er extra op letten dat de gipspap goed in de hoekjes van de mal loopt en luchtbellen voorkomen. Die zorgen uiteindelijk voor storende gaatjes in je nieuwe muurdeel. Bij grotere oppervlakten moet het kwetsbare gips worden verstevigd. Net als in werkelijkheid brengen we een betonmat aan, echter niet van vlechtstaal maar van kunststof horrengaas. Knip hiervan een lapje op maat van je kunstwerk en drenk dit in het nog natte gips. Het komt dan echt in de muur te zitten en zorgt zo voor extra stevigheid.

De bovenzijde van het gips (wat dus eigenlijk straks de achterzijde van de nieuwe muur is) even gladstrijken met de randen van de mal. Dit kan bijvoorbeeld met een oude metalen liniaal. Een gladde achterzijde is straks gemakkelijker als je muur tegen een plank moet worden gelijmd.

Na droging van het gips kan de afdruk met de nodige voorzichtigheid uit de mal worden gelost. Zo al weer een muurtje klaar, op naar de volgende!